Antik Yunan Kentlerindeki 9 Anıtsal Yapı

“Toplanılan yer” anlamını taşıyan Agora; antik Yunan kenti insanının her türlü ticari, sosyal ve dini amaçlarla toplandığı mekandır. Kentin merkezinde bulunan bir meydandır, kent ihtiyaçlarına göre bu boş meydanı şekillendirmiş ve Agoraları oluşturmuştur.
Kimi zaman gemilerin ticaretini yürüttüğü limanlara kurularak bir pazar yeri olmuş, kimi zaman festivallerle antik insanın yaşamında eğlence merkezine dönüşmüş, kimi zaman devlet agorası ya da kutsal agora olarak kentin kalbini oluşturmuştur.

Antik Yunan insanının güneşten ve yağmurdan korunarak dinlenme amacıyla kullandığı mekandır. Genellikle uzunlamasına yapılmış bir duvar, bu duvara paralel dizilmiş sütunlar ve üstünü örten bir çatıdan meydana gelir.

Antik Yunan kentinde yönetimle ilgili konuların konuşulması için meclisin toplandığı kapalı mekanlardır.
Boule terimiyle ilgili Homeros‘un eserlerinde bulduğumuz bilgilere göre Bouleuterion‘un Kral ve soylulardan oluşan bir kesimin yasama, yürütme ve yargı yetkilerini kullandığı bir toplanma mekanı olarak düşünebiliriz. Daha sonra başta bulunan yönetime göre farklı şekiller almış, sınıfsal ve sayısal olarak artış göstermiştir.

Kentin ölümsüzlüğünün simgesi olan sönmeyen ateşin yer aldığı Prytanion antik yapıları; dönemin yabancı seçkinlerinin, kahramanların ve gelen elçilerin ağırlandığı bir yapıydı. Günümüz tabiriyle devlet konuk eviydi. Genellikle Hippodamos planlı kentlerde Agoranın yanında yapılırdı.

Gymnasium başlangıçta Yunanlılar tarafından atletik faaliyetleri yürütmek için kurulmuş olsa da felsefi tartışmalar ve eğitim amacıyla da kullanılan bir yer olmuştur.

Helenistik dönemde Gymnasia (jimnastik) oldukça yaygınlaşarak mimari ve işlevsel açıdan genç Yunan erkeğinin fiziki ve genel eğitiminde önemli bir hale geldi. Gymnasium, Yunan kentlerinin önemli bir özelliğiyken daha sonra Romalılar tarafından alınmış ve sonunda Roma hamamları olan büyük komplekslere dönüşmüştür.

Gymnasium, Yunanca çıplaklık anlamına gelen “Gymnós” kelimesinden türemiştir. Bu dönemde tüm egzersizler yalnızca erkekler tarafından ve çıplak olarak yapılırdı.

Gymnasium (Jimnasyum) olasılıkla iki amaç için kurulmuştur. Bunlardan ilki genç yunan erkeklerinin savaş dönemine hazırlık amacıyla güçlü olma gereksinimleridir. Diğer bir sebep ise aristokrat sınıfı erkeklerinin köylü sınıfından üstünlüklerini bedenen de gösterme isteğidir.

Stadium spor karşılaştırmalarının yapıldığı ve çevresinde seyirci sıralarının yer aldığı bir alandır. Helenistik dönemde stadiumlar koşu, disk atma, yüksek atlama gibi atletizm faaliyetlerini içeriyorken Roma dönemine geçildiğinde bunlara ek olarak gladyatör, vahşi hayvan mücadeleleri de seyirciler önünde yer almaktaydı. Ülkemizde en çok bilinen stadium örnekleri Didyma, Aphrodisias, Efes ve Priene stadyumlarıdır.

Yunan tiyatrosu, MÖ. 4. yüzyılda ortaya çıkmış, Helenistik çağın hemen hemen her antik kentinde rastladığımız bir yapıdır.

Peki antik yunan halkının düş gücüne hitap eden tiyatro (teatron); başlangıcını neye borçludur?
İlk olarak M.Ö. 500lü yıllarda şarap tanrısı Dionysos‘a koro şarkılar ve danslarla tapınılan yerdir tiyatro. Zamanla oyuncuların ve oyunların eklenmesiyle Yunanistan’da ilk tiyatro inşa edilmiştir. Yüksek bir tepeye sırayla dizilen tahta oturaklara seyirciler dizilmiş ve oyunlar oynanmıştır. Tiyatroya olan ilgi gün geçtikçe artmıştır. Yıpranan tahta seyirci koltukları yerini taş ve daha sonra mermerden koltuklara bırakmıştır.

Klasik Tiyatronun üç temel unsuru vardır. Bunlar; Orkestra (oyunun oynandığı yer, sahne), Skene (oyunun her bölümü) ve Cavea (seyircilerin oturduğu bölüm)dür.

Amfi tiyatro, antik Roma döneminde gladyatör dövüşlerinin ve vahşi hayvan mücadelelerinin yapıldığı oval veya daire planlı ve etrafı seyirciler için oturma basamaklarından oluşan yapılardır. Amfi kelime anlamı olarak karşılıklı demektir. Amfi tiyatrolar tıpkı Roma kolezyumu gibi karşılıklı oturma alanlarından oluşurken Tiyatrolar yarım daire veya at nalı şeklinde bir plana sahiptir.

Odeion müzik dinletilerinin yapıldığı üstü kapalı ve mükemmel bir akustiğe sahip antik mimari yapılarından birisidir. Helenistik dönemde ortaya çıkmış olan Odeion yapıları ilk zamanlarında resmi törenler için de kullanılmıştır. Odeion aynı zamanda meclis binası olarak tanıdığımız Bouleuterion’un olmadığı antik kentlerde Bouleuterion görevinde de kullanılırdı.