Zaviye Mimari Özellikleri ve İşlevleri
Osmanlı beylerinin başkentteki yapıları arasında öncelik olarak külliyeler dikkat çeker. Kent yapısının oluşturulmasında önemli bir etkende olan külliyelerin merkezini oluşturanve bugün cami olarak adlandırılan zaviyeler, bu topluluklar içerisinde öne çıkan yapılardır.
Külliyelerden bağımsız olarak da inşa edilen bu zaviyeler, dönem içerisinde de yaygın olan bir yapı grubunu oluştururlar. Zaviyeler bir şeyhin yönetiminde tasavvuf eğitiminin verildiği yapılardır. Osmanlı Beyleri, zaviyeleri kendileri adlarına inşa ettirdikleri gibi dönemin önemli din adamları için de yaptırmışlardır.
Özellikle şehrin önemli noktalarında inşa edilen sultan zaviyeleri, konumları ve boyutları ile din adamları adına inşa edilmiş zaviyelerden
farklılaşırlar. Diğerlerine göre daha büyük ve daha görkemli olan sultan zaviyeleri döneminin sultanlarının güçlerini simgeleyen ve devletin otoritesinin göstergesi olan yapılarıdır.
Zaviyelerin İşlevleri
Zaviyeler özellikle kuruluş yıllarında, şeyhler tarafından seçilen yerlerde kuruluyorlardı. Böylece civardaki insanların manevi ihtiyaçlarını temin ederek, bölgelerinin insanlarına sahip çıkıyorlardı. Zaviyelerin bir kısmı devlet tarafından, yolculuk ve ulaşım için tehlikeli olan yerlerde tesis ediliyordu. Böylece kar ve yağmurlu günlerde yolcular içinde bir sığınak oluyordu.
Zaviyeler, genelde şehir ve kasabalarda kurulmakla birlikte, bazen kervanların geçtiği ıssız yollarda, kırlık alanlarda kurulmuştur. Zaviyeler, ticaret ve seyahatin rahat ve emniyet içinde yapılmasında önemli hizmetler görmüştür.
Zaviyelerin Planları
- Kare planlı merkezi mekân ile çevresine yerleştirilen eyvan ve kapalı mekânları vardır.
- Avlu bölümünün kubbesi her zaman daha yüksektedir.
- Avlunun zemini her zaman aşağıdadır. Arada bir kot farkı vardır.
- Ortada kapalı bir avlu vardır ve her daim kubbe örtülüdür.
- Çok işlevi yapılardır. Bu yüzden bu işlevleri karşılamak için çok odaları vardır.
- Külliyenin merkezini zaviye belirler. Bunlara ters T planlı yapılar da diyebiliriz.
